Edremit Güncel Bilgi ve Haber Sitesi

Hilal Öztürk - İsrail’in saldırısı ve İran’ın da karşılık vermesiyle iki ülke arasında devam eden karşılıklı saldırılara, ABD’de ilk kez fiili olarak dahil oldu. ABD İran’ın Fordo, Natanz ve İsfahan’daki nükleer tesislerini vurdu. Saldırıyı ABD Başkanı Donald Trump sosyal medya hesabından paylaşım yaparak bizzat duyurdu. Nükleer tesislerin vurulması sonrası radyoaktif sızıntı olmaması ne anlama geliyor? İran zenginleştirilmiş uranyum stoğunu taşımış olabilir mi? Uranyum nasıl taşınır? İstanbul Teknik Üniversitesi Nükleer Araştırmalar Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Erol Kam tüm bu soruları Milliyet’e yanıtladı. 

‘Sızıntı olmaması ne anlama geliyor?’ 

Kam şu değerlendirmeyi yaptı; “Hedef alınan nükleer tesislerde radyoaktif maddelerin çevreye yayılmadığı anlamına gelir. Çevreye yayılan zararlı radyasyonun (alfa, beta, gama ışınları gibi) bulunmadığını gösterir. Bu, bölgedeki insanlar, hayvanlar ve ekosistem için ciddi sağlık risklerinin önlendiği anlamına gelir.

Güvenlik bariyerleri zarar görmemiş 

IAEA veya ulusal ajansların yaptığı ölçümlerde çevrede radyasyon seviyesi normalin üzerindeyse bu sızıntı sayılırdı. Radyoaktif maddelerin dış ortama çıkmaması; Plütonyum, trityum, sezyum-137, iyot-131 gibi izotoplar tesisin içinde kalmış ve çevreye yayılmamış. Reaktör koruma sistemlerinin sağlam kalması; Reaktör basınç kabı, biyolojik kalkan ve iç muhafaza binası gibi güvenlik bariyerleri zarar görmemiş. Hava, toprak, suya bulaşma tespit edilmemiş. Natanz veya Fordow’daki patlamalarda, Fukuşima veya Çernobil gibi reaktör hasarına ve dış çevreye radyoaktif yayılmaya yol açmadı, en fazla, altyapısal ve teknik hasarlar yaşandı. 

Uranyum nasıl taşınır?

Zenginleştirilmiş uranyum gibi nükleer maddelerin taşınması, yüksek güvenlik, radyasyon koruması ve uluslararası düzenlemelere uyum gerektiren bir süreçtir. Uranyum-235’in radyoaktifliği, zenginleştirme seviyesine bağlı olarak artar. Yüksek zenginleştirilmiş uranyum (HEU), kritik kütle riski ve daha yüksek radyasyon yayılımı nedeniyle özel önlemler gerektirir. Uranyum Hekza Florür (UF6), nemle temas ettiğinde toksik hidroflorik asit oluşturabilir; bu nedenle sızdırmaz kaplar şarttır. 

Taşımada Güvenlik Önlemleri 

Fiziksel koruma, UAEA’nın önerilerine uygun olarak sağlanır. Silahlı eskortlar, sabotaj ve hırsızlığa karşı kullanılır. 

Radyasyon izleme cihazları ile taşıma sırasında doz seviyelerini kontrol eder. 

Zenginleştirilmiş uranyumun taşınması, radyolojik, fiziksel ve güvenlik risklerini en aza indirmek için sıkı önlemler gerektirir. UAEA standartları, özel kaplar, güvenlikli taşıma modları ve uluslararası denetimler bu sürecin temelini oluşturur. 

Zenginleştirilmiş uranyum nerede kullanılır?

Zenginleştirilmiş uranyum kullanım alanları şöyle:

Nükleer Enerji: Düşük zenginleştirilmiş uranyum (LEU) %3-5, nükleer reaktörlerde yakıt olarak kullanılır . Genelde ticari nükleer santrallerde yakıt olarak kullanılır. 

Araştırma Reaktörleri: %20 zenginleştirilmiş uranyum, tıbbi izotop üretimi için tercih edilir. 

Nükleer Silahlar: Yüksek zenginleştirilmiş uranyum (HEU), nükleer silah üretiminde kullanılır (%90+). 

Taşıma ve kullanımı, UAEA düzenlemelerine tabidir ve yüksek güvenlik gerektirir. 

ABD’nin ‘sığınak delici’ sistemi nasıl çalışıyor?

1 - Bomba, hedefin yaklaşık 12 km yukarısında bir B-2 ‘hayalet uçağı’ndan fırlatılıyor.

2 - Motoru yok. Yüksek irtifadan dolayı düşerken hızı artıyor.

3 - Uydu üzerinden, ayarlanabilir kuyruk yüzgeçlerini kullanarak bomba yönlendiriliyor.

4 - Bombanın muazzam ağırlığı, çarpma anında büyük miktarda kinetik enerjiye neden olur.

5 - Bu enerji, yoğun alaşımlı gövdeyi yerin 60 metre altına kadar itiyor.

6 - Bombadaki ‘gecikmeli kapsül’ bomba yeraltındaki hedefe ulaştığında itici güçle 2 bin 400 kiloluk
patlayıcıyı patlatıyor.

Sızıntı olsaydı ne olurdu?

Çevre kirlenir, Şöyle ki; Sezyum-137 toprağa bulaşır ve yıllarca tarım yapılamaz. İyot-131 havaya karışır, solunum yoluyla tiroid kanserine neden olabilir. Stronsiyum-90 suya karışırsa kemik iliği üzerinde etkili olur. IAEA başta olmak üzere komşu ülkeler alarma geçer, sınır ötesi yayılma olasılığı olur. Tahliyeler başlar, tarım ürünlerinin imhası ve uzun vadeli temizlik işlemleri planları yapılırdı.

Nasıl ölçüm yapılır?

Toprak/bitki/su analizi: Yüzey kontaminasyonu ölçmek için. Gamma spektroskopisi: Hangi izotopun sızdığı belirlemek için. Kişisel dozimetreler: Çalışanların maruz kaldığı doz kontrol etmek için.

Geçmişte yaşanan nükleer reaktör kazaları

Çernobil-Ukrayna, 1986 Reaktör tasarım ve operatör hatası: Çok ciddi Patlama sonrası reaktör açığa çıktı, atmosfere tonlarca radyoizotop yayıldı. 4. seviye felaket. On binlerce kanser vakası, geniş çaplı tahliyeler. Şima Daiichi-Japonya, 2011 Tsunami, elektrik kesintisi ve soğutma kaybı: Kapsamlı Reaktörler kısmen eridi, deniz suyuna ve atmosfere radyasyon yayıldı. Tahliyeler, balıkçılık yasakları, tarımsal ürün yasakları oldu.

Mile Island-ABD, 1979 Teknik arıza ve insan hatası: Sınırlı Reaktör kısmen eridi, çok az miktarda radyoaktif gaz atmosfere salındı. Çevresel etki minimal. Ancak nükleer endüstride güven krizi yarattı.

İran: Fordo’daki zenginleştirilmiş uranyumu taşıdık

ABD ve İsrail’in saldırdığı İran’daki Fordo Nükleer Tesisinin saldırıdan önce boşaltıldığı ileri sürüldü. İran Meclis Başkanı Muhammed Bakır Kalibaf’ın danışmanı Mehdi Muhammedi, X sosyal medya platformunda konuya ilişkin paylaşım yaptı. Muhammedi, “İran’ın bakış açısından, çok da garip bir şey olmadı. İran, Fordo’ya bir saldırıyı birkaç gecedir bekliyordu. Site bir süre önce boşaltıldı ve saldırıda geri dönüşü mümkün olmayan bir hasar görmedi. İki şey kesin: Birincisi, bilgi bombalanamaz, ikincisi, kumarbaz bu sefer kaybedecek” ifadelerini kullandı. Öte yandan Reuters’a konuşan üst düzey bir İranlı yetkili ise Fordo Nükleer Tesisindeki zenginleştirilmiş uranyumun ABD saldırısından önce gizli bir yere taşındığını söyledi.

Uluslararası Atom Enerjisi Ajansının geçen hafta İran karşıtı karar vermesinin ardından İran Atom Enerjisi Kurumu Başkanı Muhammed İslami, gizli bir uranyum zenginleştirme merkezi inşa ettiklerini, santrifüjlerin yerleştirilmesi ile zenginleştirme faaliyetlerine başlayabileceklerini açıklamıştı. Fordo’dan taşınan zenginleştirilmiş uranyumun İslami’nin sözünü ettiği yeni ve gizli merkeze götürüldüğü ihtimali üzerinde duruluyor.Washington Post ise uydu görüntülerine dayanarak ABD’nin Fordo’ya saldırısından iki gün önce, Tesis girişinde kamyonlar ve olağan dışı hareketler görüldüğünü bildirdi. Uydu görüntüleri, perşembe günü 16 kamyonun Fordo’dan ayrılıp başka bir yere veya yerlere gittiğini gösteriyor.