Erzurum'u sarsan 4.3'ün bir anlamı var! 37 yılda 3 kez kırıldı: 'Yedisu da etkileyebilir'

Erzurum, dün yaşanan 4.3’lük küçük depremden olumsuz etkilenmedi. Ancak tarih boyunca şehrin altından ve yakınından geçen fayların ürettiği depremler, binlerce kişinin hayatını kaybetmesine neden oldu. Üstelik tarihte ilk, belki de son kez yaşanan olaylar da Erzurum’da kayda geçmişti. Gökyüzünden ekmek yağan, enkaz başında hayatta kalma mücadelesinde bir de kurtlardan korunan Erzurumlular için 4.3’lük depremin de anlamı var. Doç. Dr. Bülent Özmen anlattı.

Zeynep Dilara Akyürek / Milliyet.com.tr – Dün saatler 15.21’i gösterdiğinde Kandilli Rasathanesi’nin ‘son depremler’ verilerine Erzurum üst merkezli 2.7 büyüklüğünde bir deprem olduğu yansıdı. Bu depremin üzerinden çok geçmeden, 15.27’de bu kez büyüklüğü 4.3 olan bir deprem daha kaydedildi. 21 Şubat günü şehir, mikro depremlerin üst merkezi olmaya devam etti. Erzurum, çevresinde ve altında aktif faylar bulunan ve Türkiye’nin geçmişte acı deprem tabloları gördüğü bir şehirdi. Öyle ki 20’nci yüzyılda 4 kere yıkıcı depremlerle yüzleşmişti. İlki 1924’te olan bu depremlerde Mustafa Kemal Atatürk de Erzurum’daydı. Üstelik 37 yıl içinde 3 depremde büyük hasar almış ve Türkiye’de başka hiçbir depremde görülmeyen manzaralar kameralara yansımıştı. Dönemin gazeteleri, yaşananları ‘ilk’ diye servis etmişti. Muhtemelen de ilk ve son kez yaşanmış acılar, beraberinde bambaşka olaylar silsilesini getirmişti. Peki 1966 ve 1983’te Erzurumlular ne yaşadı? Bugünkü 4.3’lük sarsıntının şifreleri ne? Erzurum’da yaşananları ve yaşanabilecekleri, Gazi Üniversitesi Mühendislik Fakültesi İnşaat Mühendisliği Bölümü Öğretim Üyesi, Afet Yönetimi Uzmanı Doç. Dr. Bülent Özmen tüm detaylarıyla Milliyet.com.tr’ye anlattı.

Haberin Devamı

37 YILDA 3 KEZ KIRILDI: 5 BİNDEN FAZLA ÖLÜ

Erzurum’un aletsel dönemde yaşadığı ilk büyük deprem 1924’teki Pasinler depremiydi. Erzurum 1924 yılında üç ayrı depremin üst merkezi olmuştu. İlk deprem 13 Mayıs 1924’te, 2’ncisi 6 Eylül 1924’te, en şiddetli ve yıkıcı olanı ise 13 Eylül 1924 tarihinde Erzurum’u vurdu. 13 Eylül’deki deprem 6.8 büyüklüğündeydi ve çok sayıda can kaybını beraberinde getirmişti. Daha önceki depremin yaraları henüz sarılmadan ardı ardına depremler yaşanması Erzurum’daki durumu iyice zorlaştırmıştı. 6.8 büyüklüğündeki sarsıntı esnasında Trabzon’da bulunan Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Paşa deprem haberini alır almaz gezi programını iptal etmişti. Ulu önderin o andan itibaren ilk işi Erzurum’a gelerek, depremzedeler için çalışması oldu. Atatürk, deprem bölgesine gelerek devlet kurumlarının çalışmalarını yerinde inceledi ve kurulan yardım komisyonunu ziyaret etti. Doç. Dr. Bülent Özmen’e göre, Atatürk’ün deprem olduğunda Karadeniz gezisinde olması, deprem haberini alır almaz bölgeye ulaşması ve deprem çalışmalarına bizzat katılarak afeti yönetmesi, halkın sorunları ile ilgilenmesi ve etkin çözümler üreterek vatandaşın sorunlarını kısa zamanda çözülmesini sağlaması açısından önemliydi. Üstelik Paşa’nın, eşinin ve maiyetinde bulunan diğer kişilerin yardımları, Hilal-i Ahmer Cemiyeti, yani bugünkü adıyla Kızılay’ın çalışmaları da etkili olmuştu. 1900’lerden önce de Erzurum pek çok deprem yaşadı. 1268, 1458, 1482, 1584, 1852, 1859, 1868, 1875 yıllarında yaşanan depremler de Erzurum’u yıkmıştı. Doç. Dr. Bülent Özmen Erzurum’un deprem geçmişini şöyle anlattı:

Haberin Devamı

“Bugün meydana gelen depreme yakın bir noktada meydana gelmemiş olsa da Erzurum 1946’daki 5.7 büyüklüğünde olan Varto-Hınıs, 1966’daki 6.9’lık Varto ve 1983 yılındaki 6.8 büyüklüğündeki Erzurum-Kars depremlerinden önemli derecede etkilenmiş, çok sayıda can kaybı yaşanmış ve birçok evin yıkılmasına neden olmuştu. Dün meydana gelen 4.4 büyüklüğündeki depreme bakarak bölgede daha büyük bir depremin meydana geleceğini söylemek mümkün değil. Gerek 19 Ağustos 1966 tarihinde meydana gelen 6.9 büyüklüğündeki depremde kırılan Varto Fay Zonu’na yakın bir bölgede meydana gelmesi, gerekse de geçmişte bölgenin çok sayıda hasar yapıcı depremlerle sarsılmış olması ve Türkiye’nin birçok bölgesi gibi bu bölgenin de deprem tehlikesi oldukça yüksek bir bölge olduğunu göstermesi açısından önemli. Ayrıca bu günlerde çok sık gündeme gelen Kuzey Anadolu Fay Zonu’nun Yedisu segmentinin etkisi altında bir bölgede bulunması açısından da önemli. Birçok bilim insanı tarafından sismik boşluk olarak gösterilen ve 1784 yılından beri kırılmayan Yedisu segmentinde meydana gelebilecek 7’den büyük bir deprem, Erzurum dahil birçok ili etkileyecek ve hasara neden olacaktır.”

SABAHTAN AKŞAMA KADAR EKMET DAĞITTILAR

Takvimler 19 Ağustos 1966’yı gösterdiğinde Erzurumlular, 20’nci yüzyılda şehri vuran 3’ncü yıkıcı depremle yüzleşmek üzereydi. 6.5’lik deprem saniyeler içinde evleri yıkmış, 3 binden fazla kişiyi hayattan koparmıştı. Varto üst merkezli sarsıntının üzerinden 3 gün geçtiğinde, köyler artık yiyecek ve temiz su ihtiyacını çok daha fazla hissediyordu. 22 Ağustos günü, 5 uçak sabahtan akşama kadar dağ köylerine havadan ekmek attı. Depremzedelerin yaşadığı yüksek dağlara ulaşmanın en kolay yolu buydu. Her köye 125 adet ekmek atılmış ve depremden sonra kimsenin açlıktan hayatını kaybetmemesi için uçaklar gökyüzünü arşınlamıştı. Muş ve Erzurum’un etkilendiği bu depremde Varto’da kurulan seyyar mutfak da günlerce depremzedelere sıcak yemek pişirdi. Bölgede yaşanmış ve Erzurum’u etkilemiş çok sayıda deprem olmuştu. Yani Erzurum üst merkezli depremler olmadan bile şehir ağır hasar alıyordu. Dün yaşanan 4.4’lük (AFAD) deprem de ‘bölgede kırılmayı bekleyen faylar olduğunu’ anlamak açısından önemliydi.

Haberin Devamı

Doç. Dr. Bülent Özmen 21 Şubat tarihli depreme ilişkin, “Hınıs (Erzurum)’da 21 Şubat 2025 Cuma günü saat 15.27’de 4.4 büyüklüğünde bir deprem yaşandı. Deprem Kuzey Anadolu Fay Zonu’nun devamı niteliğinde olan MTA tarafından Akdoğan fayı diye isimlendirilen ve haritalanan diri fayın yaklaşık 15 km kuzeyinde Hınıs ilçesine bağlı Bayırköy ve Tellitepe köylerine çok yakın bir noktada meydana geldi. Bu büyüklükte depremler Türkiye’nin her yerinde meydana gelebilir. Bu açıdan bu depreme özel bir şey yüklemek, yani ‘olası büyük bir depremin habercisi olabilir’ demek mümkün değil. Ancak bu depremi Türkiye’nin birçok yeri gibi bu bölgede kırılmayı bekleyen faylar olduğunu göstermesi açısından önemli olduğunu söyleyebiliriz. Erzurum 13 Eylül 1924’te Pasinlerde meydana gelen 6.9 büyüklüğündeki depremden önemli derece etkilenmiş ve şehirde çok sayıda can kaybı ve yıkım olmuştur” diyor.

Haberin Devamı

ERZURUM’DA ACININ TABLOSU: ‘1983’TE KURT BASKINI’

Bin 233 kişinin hayatını kaybettiği 30 Ekim 1983’teki 6.9’luk Erzurum depreminde, 30 bin 347 hayvan da telef olmuştu. Depremde 33 köy haritadan silinmiş ve 11’i de oturulamayacak hale gelmişti. Yaşananlar acı tabloları beraberinde getirmiş olsa da, kimsenin beklemediği başka bir tehlike daha vardı. Kurtlar! Depremzede vatandaşlar geceleri battaniyelere sarılarak dışarıda geçiriyordu. Mevsim itibarıyla havalar da iyice soğumuş ve beslenmek için av arayan kurtlar, köylerdeki kan kokusunu duymuştu. Geceleri nöbetleşe uyuyan Horasan Pasinler ve Sarıkamışlı köylüler büyük sopalar, tüfek ve tabancalarla kurtlardan korunmaya çalışıyordu. 1983’ün acı tablolarının kaydedildiği Erzurum’da enkaza dönen köylerde depremzedeler, günlerce ‘kurtların sesiyle’ diken üstünde hayatta kalma mücadelesi verdi. Papa II. Paul de Erzurum’daki depremin ardından tüm dünyaya çağrıda bulunmuştu. Çağrının ardından Alman Kızılhaç’ı 14.6 milyon lira, Roma Katolik Örgütü Erzurum için 8 milyon lira bağış yaptı. Eş zamanlı olarak ABD ve UNESCO’da acil yardım çağrısı yapıyordu. 1983, Erzurum için bugüne kadar yaşanmış son deprem olmuştu. 20’nci yüzyılda 4’üncü ve son kez ‘yıkılan’ şehir, ne yazık ki gelecekte de deprem tehlikesiyle yüzleşme potansiyeline sahip. Peki 1983’ten bu yana bölgenin yapı stokunda neler değişti? Doç. Dr. Bülent Özmen bunu da açıklayarak sözlerini noktaladı.

“Yapı stokunun deprem açısından ne durumda olduğunu ve riskli yapıların miktarını belirlemek için çalışmalar yapılması ve kentsel dönüşüm çalışmalarının en çürük yani deprem açısından en riskli deprem sırasında çökecek binalardan başlanarak yapılması gerekiyor. Erzurum ile ilgili yapılan açıklamalara göre en azından binaların yüzde 40’ının riskli olabileceği belirtilmişti. Öncelikle hızlı tarama yapılarak mevcut durumun yani riskli bina sayısının belirlenmesi ve deprem risk azaltma çalışmalarına odaklanılması gerekiyor. Depremin nerede, hangi büyüklükte, öncelikle hangi ilde meydana geleceğine kafa yormanın yanı sıra, süratli bir şekilde kentleri dirençli hale getirmek için yapılması gereken çalışmalara odaklanarak Erzurum gibi bütün illerimizi başta deprem olmak üzere, olası bütün afetlere dirençli hale getirmeliyiz.”